تحف العقول (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابن شُعبه حَرّانی |
| تاریخ نگارش | قرن ۴ ق |
| موضوع | حدیثی |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | علی اکبر غفاری |
| ترجمه به دیگر زبان‌ها | فارسی، انگلیسی |
| اطلاعات نشر | |
| محل نشر | تهران، قم |
| تاریخ نشر | ۱۲۹۷ق، ۱۳۶۲ش، ۱۳۷۶ش. |
| ترجمه فارسی | |
| نام کتاب | تحف العقول؛ سخنان چهارده معصوم |
| مترجم | محمدصادق حسن‌زاده |
| نسخه الکترونیکی | |
تُحَفُ العُقول فیما جاءَ مِنَ الحِکَمِ وَ الْمَواعظ عَنْ آل‌ِ الرّسول کتابی حدیثی نوشته ابن شُعبه حَرّانی محدث شیعی قرن ۴ ق است. هدف نویسنده این کتاب جمع‌آوری بخشی از احادیث اهل بیت(ع) و پیامبران الهی با محوریت مواعظ و حکمت و اندرزهاست.
مؤلف به سخنان پیامبر (ص) و نیز هر یک از امامان شیعه فصلی را اختصاص داده و احادیث نقل شده از ایشان را در همان بخش آورده است. مواعظی از پیامبران گذشته نیز در فصل‌های پایانی کتاب نقل شده است.
در متن کتاب معمولا ابتدا احادیث طولانی‌تر ذکر شده و پایان هر بخش به احادیث کوتاه اختصاص یافته است. مؤلف برای این که کتاب حجیم نشود از ذکر سند روایات خودداری کرده است.
ترجمه‌های فارسی متعدد این کتاب نشان‌دهنده جایگاه آن در بین شیعیان است. کتاب بارها به همراه ترجمه فارسی آن و توسط ناشران مختلف منتشر شده است.
انگی‍زه تألیف
ابن‌شعبه حرانی ، هدف از تألیف این کتاب را در دسترس قراردادن دانش های پیامبر اکرم(ص) و امامان(ع) که دربردارنده کار دین و دنیا و صلاح امروز و فرداست دانسته و گفته است چون دانشمندان شیعه درباره حلال و حرام و فرائض و سنن از گفتار ائمه(ع) کتاب فراهم کرده‌اند ولی درباره حکمت‌ها و اندرزهای پیامبر(ص) و ائمه(ع)، خاصه کلمات قصار آنها، کتابی تألیف نکرده‌اند، او دست به این کار زده است.
محتوا
این کتاب مشتمل بر احادیثی در اصول و فروع دین و کلیات و دسته‌ای از سنت‌ها و آداب دین و پند و اندرزهای امامان و سخنان حکیمانه آنان است.
در این کتاب گزیده‌ای از سخنان پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع)، به جز امام دوازدهم(عج) آمده است. بخش مهم این کتاب به ترتیب از سخنان پیامبر(ص) آغاز شده و با سخنان امام یازدهم پایان می‌پذیرد. نویسنده ابتدا به نقل سخنان مفصل پیامبر(ص) و ائمه(ع) پرداخته و در پایان هر قسمت، گزیده‌ای از کلمات قصار آن معصوم را نیز آورده است.
بخشی از مهم‌ترین مطالب کتاب عبارت‌اند از:
- وصایای پیامبر اکرم(ص) به امام علی(ع)
- پاسخ‌های پیامبر(ص) به شمعون بن لاوی مسیحی
- سفارش پیامبر(ص) به معاذ بن جبل هنگام اعزام وی به یمن
- سخنان پیامبر(ص) در حجة الوداع
- خطبه امام علی(ع) در اخلاص توحید
- اندرزهای آن حضرت به امام حسن مجتبی(ع)
- خطبةالوسیله
- نامه امام علی(ع) به مالک اشتر
- سخنان امام علی(ع) با کمیل
- جواب امام حسن(ع) به حسن بصری
- خطبه امام حسن(ع) بعد از صلح با معاویه
- سخنان امام حسین(ع) در امر به معروف و نهی از منکر
- نامه امام حسین(ع) به اهل کوفه
- رساله حقوق امام زین‌العابدین(ع)
- سفارش امام باقر(ع) به جابر بن یزید جعفی
- سفارش امام صادق(ع) به مؤمن الطاق
- سخنانی از امام صادق (ع) که برخی از شیعیان آن را نثرالدرر نامیده‌اند
- سفارش امام کاظم(ع) به هشام بن حکم
- پاسخ امام رضا(ع) به مأمون درباره احکام شریعت
- توصیف امام رضا(ع) از امامت و منزلت آن در مسجد جامع مرو
- پاسخ امام جواد(ع) به پرسش‌های یحیی‌بن اکثم
- رساله امام هادی(ع) در رد بر اهل جبر و تفویض
- پاسخ‌های امام هادی(ع) به پرسش‌های یحیی بن اکثم
- و نامه امام حسن عسکری(ع) به اسحاق بن اسماعیل نیشابوری
در بخش پایانی کتاب نیز این مطالب آمده است:
- سخنان خدا با حضرت موسی
- سخنان خدا با حضرت عیسی
- اندرزهای مسیح در انجیل و جز آن
- سفارش مفضّل‌بن عمر به شیعیان
جایگاه کتاب
تحف‌العقول در قرون اخیر همواره مورد توجه علمای شیعه بوده تا آنجا که قطیفی آن را بی‌نظیر خوانده است و کتاب‌های حدیثی و فقهی از آن نقل قول شده است.
در عین حال، آنچه مایه خرده‌گیری و در برخی موارد نامعتبر دانستن مندرجات تحف‌العقول از سوی علمای شیعه شده، ارسال اسنادِ احادیث آن است. البته خودِ ابن‌شعبه به این موضوع توجه داشته و در مقدمه نوشته که سلسله سندِ بیشتر احادیث کتاب را شنیده و می‌دانسته، ولی در تألیف کتاب برای رعایت ایجاز و نیز به این سبب که بیشتر این کلمات و سخنان از زمره آموزش‌ها و حکمت‌هایی است که خود گواه درستی خود هستند و به این دلیل که آنها را برای شیعیان فراهم کرده است که تسلیم امامان‌اند، از ذکر اسناد احادیث کتاب اجتناب کرده است.
آیت الله خوئی ضمن اعتراف به فضل و ورع و ممدوح بودن حرّانی، کتاب وی را به دلیل مُرسل بودن احادیث آن، فاقد اعتبار دانسته و در هیچ‌یک از احکام شرعی، استناد به روایات تحف‌العقول را جایز نشمرده است.
گفتنی است که تحف‌العقول در میان نُصَیریه جایگاه و احترامی خاص دارد تا حدی که بسیاری از پیروان این فرقه آن را حفظ می‌کنند.
ترجمه و نشر
تحف‌العقول بارها در ایران، عراق و لبنان به چاپ رسیده است. نخستین‌بار در ۱۲۹۷، با روضه کافی، در یک مجلد چاپ سنگی شد. بهترین چاپ آن، با تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، در ۱۳۷۶ در تهران صورت گرفته است. این کتاب بارها به فارسی ترجمه شده که ترجمه محمدباقر کمره‌ای (تهران ۱۳۶۲ش) و ترجمه پرویز اتابکی با عنوان رهاوردِ خِرَد (تهران ۱۳۷۶ش) از آن جمله است. تحف العقول را بدر شاهین به انگلیسی ترجمه و در ۱۳۸۳ش در قم به چاپ رسانده است.
پانویس
- ↑ حرانی، تحف العقول، ص۲ـ۳.
- ↑ ابن شعبة الحراني، تحف العقول،۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۱.
- ↑ ر.ک: شوشتری، مجالس المؤمنین، ج ۱، ص ۳۸۳
- ↑ ر.ک: مجلسی، بحار الانوار، ج ۱، ص ۲۹؛ بحرانی، الحدائق النّاضرة، ج ۲۵، ص ۱۸۰؛ نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۱۸۷
- ↑ ر.ک: توحیدی، مصباح الفقاهة، ج ۱، ص ۵؛ ص ۹؛ ر.ک: معلم، اصول علم‌الرجال، ص ۲۷۴-۲۷۷
- ↑ ضیائی، فهرس مصادر الفرق الاسلامیه، ج ۱، ص ۸۱
- ↑ ووقفت مما انتهى إلي... من علوم السادة عليهم السلام على حكم بالغة ومواعظ شافية وترغيب فيما يبقى، وتزهيد فيما يفنى، ووعد ووعيد، وحض على مكارم الاخلاق والافعال...ولم ينته إليّ لبعض علماء الشيعة في هذه المعاني تأليف أقف عنده ولا كتاب أعتمد عليه وأستغني به يأتي على ما في نفسي منه. فجمعت ما كانت هذه سبيله وأضفت إليه ما جانسه وضاهاه وشاكله وساواه من خبر غريب أو معنى حسن متوخيا بذلك وجه الله - جل ثناؤه - وطالبا ثوابه...
منابع
- حرانی، ابن‌شعبه، تحف العقول عن آل‌الرسول صلی‌اللّه علیهم، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۳ش.
- بحرانی، یوسف‌بن احمد، الحدائق النّاضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ش.
- توحیدی، محمدعلی، مصباح الفقاهة، تقریرات درس آیةاللّه خوئی، قم، ۱۳۷۷ش.
- شوشتری، نوراللّه‌بن شریف‌الدین، مجالس المؤمنین، تهران، ۱۳۵۴ش.
- ضیائی، علی‌اکبر، فهرس مصادر الفرق الاسلامیة، ج ۱، بیروت، ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- مجلسی، بحار الانوار.
- معلم، محمدعلی، اصول علم‌الرجال بین النظریة و التطبیق، تقریرات درس آیةاللّه داوری، قم، ۱۴۱۶.
- نوری، حسین بن محمدتقی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰.
پیوند به بیرون
- مشاهده متن کتاب در